Alina Kowalska
Biogram
Urodziła się 19 sierpnia 1932 roku w Czeladzi, zmarła 3 stycznia 2001 roku w Czeladzi. W 1950 roku ukończyła żeńskie Liceum Ogólnokształcące im. Emilii Plater w Sosnowcu i rozpoczęła studia z filologii polskiej na UJ, gdzie w 1955 roku uzyskała magisterium na podstawie pracy pt. „Język Piotra Kochanowskiego w świetle pierwodruku «Jerozolimy wyzwolonej»”, której promotorem był W. Taszycki. Po ukończeniu studiów została zatrudniona w Katedrze Języka Polskiego Wydziału Filologiczno-Historycznego WSP w Katowicach, początkowo jako nauczyciel akademicki, a później jako asystent (od 1957 roku), starszy asystent (od 1959 roku) i po obronie doktoratu w 1964 roku jako adiunkt. Pracę doktorską pt. „Język polskich tekstów w księgach miejskich Tarnowskich Gór z 2. połowy XVI wieku” napisała pod kierunkiem W. Taszyckiego. Przez dwa pierwsze lata pracy akademickiej uczyła języka polskiego także w Technikum Rachunkowości w Dąbrowie Górniczej. Kiedy 8 czerwca 1968 roku uczelnia została przekształcona na Uniwersytet Śląski, została zatrudniona w Zakładzie Języka Polskiego IFP. Habilitację uzyskała na UWr w 1976 roku na podstawie monografii „Ewolucja analitycznych form czasownikowych z imiesłowem na -ł w języku polskim”.
W roku 1977 awansowała na stanowisko docenta, a od 1978 roku rozpoczęła pracę w Zakładzie Historii Języka Polskiego Instytutu Języka Polskiego UŚ. W 1988 roku została profesorem nadzwyczajnym, a w 1997 roku – profesorem zwyczajnym. W latach 1986–1987 pełniła funkcję prodziekana do spraw studenckich Wydziału Filologicznego, w latach 1978−1981 i 1987−1989 była wicedyrektorem, a następnie w latach 1989−1991 dyrektorem Instytutu Języka Polskiego, od 1991 roku aż do śmierci kierowała Zakładem Historii Języka Polskiego. Była współzałożycielką Komisji Językoznawstwa katowickiego oddziału PAN, w której dwukrotnie pełniła funkcję sekretarza, oraz członkiem Komisji Językoznawstwa krakowskiego oddziału PAN, od roku 1955 członkiem TMJP, w latach 1956–1962 skarbnikiem Katowickiego Koła TMJP, a od roku 1960 członkiem PTJ. Została odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi (1976), Srebrną Odznaką „Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego” (1976), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1984), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1986), Złotą Odznaką „Za Zasługi dla Uniwersytetu Śląskiego”, ponadto dwukrotnie otrzymała Nagrodę Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Dorobek naukowy A.K. liczy około 100 publikacji, w tym pięć monografii i sześć redagowanych lub współredagowanych tomów zbiorowych. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół dwóch głównych nurtów – historii polszczyzny Górnego Śląska od XVI do początków XX wieku oraz historii polszczyzny ogólnej, przede wszystkim fleksji werbalnej i nominalnej.
2. Gramatyka
Najważniejszymi publikacjami A.K. z zakresu gramatyki są prace dotyczące historii fleksji języka polskiego. Szczególne miejsce w metodologii jej badań zajmuje metoda statystyczna. Prace poświęcone zagadnieniom gramatyki polszczyzny historycznej dotyczą przede wszystkim zmian rozwojowych języka w zakresie kategorii werbalnych, często analitycznych form czasownika. A.K. opisuje głównie rozwój form czasu przeszłego i zaprzeszłego (por. np. A.K. 1967, 1973b, 1975a, 1976c, 1995), trybu rozkazującego (A.K. 1983) i przypuszczającego (A.K. 1973b, 1975a) oraz słowa posiłkowego (por. np. A.K. 1967, 1977, 1991). Pełny i najbardziej drobiazgowy obraz przemian w zakresie fleksji werbalnej polszczyzny daje jej rozprawa habilitacyjna (A.K. 1976b). Znacząca część jej prac podejmujących problematykę polszczyzny ogólnej dotyczy rozwoju fleksji rzeczowników i zaimków (A.K. 1963, 1969, 1973a) oraz liczebników (A.K. 2001ab).
Przypisy:
-
A.K. 1963. „Zaimkowe formy «jeje(j)», «jejich» w zabytkach języka polskiego XIV–XVIII w.”. Język Polski 43(4–5): 236–244.
-
A.K. 1967. „Dwuczłonowe formy 3. osoby czasu przeszłego w XVI w.”. Język Polski 47(5): 349–359.
-
A.K. 1969. „Dzieje końcówki «-im» w narzędniku l. poj. rzeczowników rodzaju nijakiego w języku polskim”. Prace Językoznawcze 1: 39–56.
-
A.K. 1973a. „Końcówka «-ej» w odmianie rzeczowników rodzaju żeńskiego w języku polskim”. Prace Językoznawcze 2: 59–81.
-
A.K. 1973b. „Polski czas przeszły trybu przypuszczającego w ujęciu historycznym”. Sprawozdania Komisji Naukowych PAN 17(1): 49–51.
-
A.K. 1975a. „O funkcji form «byłby dał», «byłby zrobił»”. Język Polski 55(1): 34–41.
-
A.K. 1975b. „Les formes et les fonctions du plus-que-parfait dans la langue Polonaise”. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznwczego 33: 99–106.
-
A.K. 1976a. „Charakter i geneza analitycznych form czasownikowych w języku staropolskim”. Sprawozdania Komisji Naukowych PAN 19(1): 40–41.
-
A.K. 1976b. Ewolucja analitycznych form czasownikowych z imiesłowem na „-ł” w języku polskim. Katowice: Wydawnictwo UŚ.
-
134 • Paulina Rosalska
-
A.K. 1976c. „Łączliwość końcówek czasu przeszłego z różnymi częściami mowy”. Prace Językoznawcze 3: 31–42.
-
A.K. 1977. „Rozwój nowych form słowa posiłkowego: «jestem», «jesteś», «jesteśmy», «jesteście»”. Poradnik Językowy 9: 377–384.
-
A.K. 1983. „Z historii polskiego imperatiwu”. W Z problematyki czasownika słowiańskiego, red.
-
W. Pianka. Katowice: Wydawnictwo UŚ, 119–128.
-
A.K. 1991. „Przyczynek do ewolucji form «jest zabit», «jest zabito», «są zabity»”. Prace Językoznawcze 19: 100–107.
-
A.K. 1994. „Rola czynnika ilościowego w przebiegu zmian fleksyjnych”. W Uwarunkowania i przyczyny zmian językowych: zbiór studiów, red. E. Wrocławska. Warszawa: SOW, 49–53.
-
A.K. 1995. „Formy z aorystycznym «-ch» w szesnastowiecznej polszczyźnie”. W Studia z językoznawstwa słowiańskiego, red. F. Sławski, i H. Mieczkowska. Kraków: Wydawnictwo UJ, 87–92.
-
A.K. 1996a. „Zależność zmian fleksyjnych od frekwencji”. Studia Linguistica Polono-Meridianoslavistica: 157–161.
-
A.K. 1996b. „Poezja jako źródło do badań wariancji fleksyjnej w XVII wieku”. W Studia historycznojęzykowe, red. M. Kucała, t. 2. Kraków: IJP PAN, 197–208.
-
A.K. 2001a. „Fleksja liczebników głównych w świetle danych «Słownika polszczyzny XVI w.»”. W Studia Językoznawcze. Dar przyjaciół i uczniów dla Zofii Kurzowej, red. Z. Cygal-Krupowa. Kraków: Universitas, 143–156.
-
A.K. 2001b. „Uzupełnienia do XVI-wiecznej fleksji liczebników głównych. Profesor Irenie Bajerowej w osiemdziesiątą rocznicę urodzin i pięćdziesięciolecie pracy naukowej”. Prace Językoznawcze 26: 111–118.
-
A.K. 2002. Z historii polszczyzny ogólnej i regionalnej. Wybór prac, red. O. Wolińska. Katowice: Wydawnictwo UŚ.
-
Burzywoda, U. 1999. „Problematyka śląska w badaniach katowickich językoznawców (Rola Profesor Aliny Kowalskiej w badaniach śląskoznawczych)”. W Książka na Śląsku w latach 1956–1989. Zarys problematyki, red. M. Pawłowiczowa. Katowice: Śląsk, 45–53.
-
Grybosiowa, A. 2001. „Wierność. Praca. Prawda. Prof. Alina Kowalska (1932–2001)”. Śląsk. Miesięcznik Społeczno-Kulturalny 7(69): 54–56.
-
Kisiel, M. 1996. „Przeszłość i teraźniejszość dialektu śląskiego. Alina Kowalska”. Śląsk 5: 5.
-
Kleszczowa, K., i D. Ostaszewska (red.). 2008. Alina Kowalska (1932–2001). Katowice: Wydawnictwo UŚ.
-
Mańczak, W. 1977. „Alina Kowalska, «Ewolucja analitycznych form czasownikowych z imiesłowem na -ł w języku polskim». Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach nr 123, Katowice 1976, s. 162 (recenzja)”. Język Polski 57(5): 380–382.
-
Ostaszewska, D., i H. Jenek. 2002. „Profesor Alina Kowalska (1932–2001): pedagog, historyk języka, badacz dziejów polszczyzny na Śląsku”. Nauczyciel i Szkoła 3–4: 419–422.
-
Przybycin, A. 1971. „Katedra Języka Polskiego”. W Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Katowicach 1950– 1968, red. A. Jarosz, i A. Jendrysik. Katowice: Wydawnictwo UŚ, 111−116.
-
Sobczykowa, J. 2002. „Śpieszmy się kochać ludzi, tak szybko odchodzą. Wspomnienie o Prof. Alinie Kowalskiej”. Śląskie Miscellanea 15: 11–14.
-
Alina Kowalska • 135
-
Sobczykowa, J. 2005. „Kowalska Alina (1932–2001)”. W Słownik badaczy literatury polskiej, red. J. Starnawski, t. 7. Łódź: ŁTN, 94–96.
-
Wolińska, O. 1998. „Jubileusz Profesor Aliny Kowalskiej”. Prace Językoznawcze 25: 7–9.
-
Wolińska, O. 2001. „Profesor Alina Kowalska. Wspomnienie”. Gazeta Wyborcza 35: 10.
-
Żmigrodzki, P. 2011. „Profesor Alina Kowalska (19 VIII 1932 – 3 I 2001) – w dziesięciolecie śmierci”. Język Polski 91(1): 77–78.
