Zwiększenie czcionki Zmniejszenie czcionki Zmiana kontrastu Podkreślenie linków Zmiana skali szarości Czytelne czcionki Reset ustawień WCAG

    Halina Kurkowska

    Pobierz

    [Wersja do druku]

    1. Biogram

    Urodziła się jako Maria Halina Kwiatkowska (pierwszego imienia nie używała) 3 maja 1922 roku w Radomiu w rodzinie nauczycielskiej, zmarła 22 września 1983 roku w Warszawie, po długiej i ciężkiej chorobie. Po ukończeniu gimnazjum Tytusa Chałubińskiego w Radomiu (1939) studiowała w okresie okupacji na tajnym UW, uzyskując tytuł magistra (1945). Po studiach została zatrudniona w Katedrze Języka Polskiego UW, gdzie pracowała (po reorganizacji, od 1975 w Instytucie Języka Polskiego) do końca życia. W 1949 uzyskała stopień doktora, na podstawie rozprawy „Budowa słowotwórcza przymiotników polskich” (promotorem był Witold Doroszewski), w 1954 roku została mianowana docentem, w 1973 nadano jej tytuł profesora nadzwyczajnego. Kierowała Zakładem Stylistyki i Kultury Języka Polskiego zarówno na Wydziale Filologicznym, jak i na Wydziale Dziennikarstwa (który współorganizowała). Była prodziekanem Wydziału Dziennikarstwa (1954–1956) i Wydziału Filologicznego (1962–1964); przez wiele lat kierowała studium podyplomowym dla nauczycieli polonistów. Była członkiem PTJ, Komitetu Językoznawstwa PAN, wiceprzewodniczącą Komitetu Głównego Olimpiady Literatury i Języka Polskiego. Popularyzowała wiedzę językoznawczą wśród nauczycieli, dziennikarzy, tłumaczy, aktorów i wydawców.

    Represjonowana w latach 70. XX wieku (usunięta z komitetu redakcyjnego „Poradnika Językowego”). Człowiek wielkiego umysłu i serca, obrońca pokrzywdzonych i upokorzonych; szanowana za nonkonformizm, prawość i tolerancję.

    2. Poglądy na język i językoznawstwo, zakres badań

    H.K. była strukturalistką, jej poglądy na językoznawstwo ukształtowały się pod wpływem rosyjskiego formalizmu (G. Winokura), klasyków polskiego strukturalizmu, J. Kuryłowicza i L. Zawadowskiego, oraz szkoły praskiej (m.in. M. Dokulila). Prowadziła badania w zakresie stylistyki, socjolingwistyki, leksykologii i leksykografii, kultury języka i słowotwórstwa.

    H.K. jest autorką pierwszej w językoznawstwie polskim monografii dotyczącej słowotwórstwa przymiotników (1954), ukształtowanej metodologicznie przez logiczno-syntaktyczną koncepcję słowotwórstwa W. Doroszewskiego. W monografii tej połączone jest podejście opisowe z historycznym, a nawet etymologicznym. Neologizmy słowotwórcze należące do różnych części mowy omawia H.K. nieco później w ujęciu popularnym (1956). Kilka artykułów teoretycznych, w tym dwa zespołowe (1961, 1963), H.K. poświęciła leksykologii i semantyce leksykalnej (1965, 1975). W pracach leksykologicznych, reprezentujących metodologię strukturalną, koncentrowała się na polisemii i leksykalnych środkach stylistycznych, m.in. na neologizmach (w poezji Leśmiana). Jako pierwsza w Polsce zbudowała, pod wpływem E. Coseriu, teorię kultury języka, propagując ideę rozwarstwienia normy językowej i postulując włączenie sprawności językowej i etyki słowa do zakresu kultury języka. Liczne artykuły poświęciła językowi pisarzy polskich XIX i XX wieku, Orzeszkowej, Prusa, Sienkiewicza, Żeromskiego, Iwaszkiewicza, analizując składnię, leksykę i styl tekstów literackich. Bliskie były H.K. związki między językiem a społeczeństwem, dlatego też badała w utworach m.in. warstwy leksykalne motywowane środowiskowo, regionalnie i kulturowo.

    Przełożyła i udostępniła polskiemu czytelnikowi (wspólnie z A. Weinsbergiem) dziesięć prac klasyków strukturalizmu.

    Wykaz publikacji H.K. jest zamieszczony w „Pracach Filologicznych”, t. 33 (1986), 25–33. Uczniowie: Jerzy Bralczyk, Hanna Jadacka, Andrzej Markowski, Zygmunt Saloni.

     

    Autor hasła:

    Maciej Grochowski, Instytut Języka Polskiego PAN

    Przypisy:

    • H.K. 1954. Budowa słowotwórcza przymiotników polskich. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

    • H.K. 1956. O nowym słownictwie polskim. Warszawa: Wiedza Powszechna.

    • H.K., i S. Skorupka. 1959. Stylistyka polska. Zarys, wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. [H.K. napisała cz. I „Elementy stylu” z wyjątkiem rozdziałów o eufonii, onomatopei,

    • wartości stylistycznej form fleksyjnych i części mowy oraz metaforyce, a także rozdziały o archaizacji i dialektyzacji z cz. II „Główne odmiany stylowe języka polskiego”].

    • H.K., D. Buttler, T. Iglikowska, i in. 1961. „Polskie terminy z zakresu leksykologii i leksykografii”. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 20: 147–162.

    • H.K., D. Buttler, T. Iglikowska, i in. 1963. „Polska terminologia semantyczna”. W Slavjanska lingvistična terminologia. Sofia: 103–112.

    • H.   K., i T. Iglikowska. 1963. Mały słownik frazeologiczny. Zeszyt próbny. Warszawa: Wydawnictwo UW.

    • H.K. 1965. „O typach zróżnicowania znaczeniowego wyrazów”. Prace Filologiczne 18(4): 65–71.

    • H.K., D. Buttler, i H. Satkiewicz. 1971. Kultura języka polskiego. Zagadnienia poprawności gramatycznej, wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. [H.K. napisała cz. I „Teoretyczne zagadnienia kultury języka”].

    • H.   K., i W. Doroszewski (red.). 1973. Słownik poprawnej polszczyzny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. [H.K. jest autorką licznych haseł problemowych].

    • H.K. 1975. „O przedmiocie i działach leksykologii”. Prace Filologiczne 25: 247–255.

    • H.K. 1977. „Język współczesnej polskiej eseistyki humanistycznej”. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 35: 103–111.

    • H.   K., i A. Weinsberg (red.). 1979. Językoznawstwo strukturalne. Wybór tekstów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

    • H.K. 1981. „Próba charakterystyki socjolingwistycznej współczesnego języka polskiego”. W Współczesna polszczyzna. Wybór zagadnień, red. H.K. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 7–46).

    • H.   K., D. Buttler, i H. Satkiewicz 1982. Kultura języka polskiego. Zagadnienia poprawności leksykalnej, wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe [H.K. napisała „Wprowadzenie”, 7–43].

    • H.K. 1991. Polszczyzna ludzi myślących, red. H. Jadacka, i A. Markowski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

    • Buttler, D., i H. Satkiewicz. 1986. „Prace naukowe Profesor Haliny Kurkowskiej”. Prace Filologiczne 33: 7–18.

    • Grzegorczykowa, R. 1985. „Słowotwórcze prace Haliny Kurkowskiej w perspektywie późniejszych badań”. Poradnik Językowy 5: 312–317.

    • Judycka, I. 1986. „Wspomnienie o śp. Halinie Kurkowskiej”. Prace Filologiczne 33: 19–24.

    • Kochański, W. 1984. „Śp. Halina Kurkowska (3.V.1922 – 22.IX.1983)”. Język Polski 64(5): 321–324.

    • Markowski, A. 2014. „O Profesor Halinie Kurkowskiej słów kilka”. W Znaki pamięci, red. M. Grochowski, i Z. Zaron. Warszawa: Wydział Polonistyki UW, 65–70.

    • Markowski, A. 2017. „O Profesor Halinie Kurkowskiej słów kilka”. W MY z NICH. Spuścizna językoznawców Uniwersytetu Warszawskiego, red. Z. Zaron, i Z. Greń. Warszawa: Wydział Polonistyki UW, 109–114.

    • Nowicka-Jeżowa, A. 2004. „Profesor Halina Kurkowska”. Poradnik Językowy 2: 3–6.

    • Poradnik Językowy 1985, 5: dwanaście artykułów poświęconych pamięci H.K. i jej dorobkowi naukowemu (materiały z sesji na UW, 12.01.1985). Poradnik Językowy 2004, 2: osiem referatów wygłoszonych podczas sesji w dwudziestą rocznicę śmierci H.K. Prace Filologiczne 33 1986: tom poświęcony pamięci Haliny Kurkowskiej (planowany jako tom z okazji 40-lecia jej pracy naukowej); zawiera 57 artykułów.

    • Sękowska, E. 2014. „Metodologia opisu języka pisarzy w ujęciu Haliny Kurkowskiej”. W Znaki pamięci, red. M. Grochowski, i Z. Zaron. Warszawa: Wydział Polonistyki UW, 71–76.

    • Sękowska, E. 2017. „Metodologia opisu języka pisarzy w ujęciu Haliny Kurkowskiej”. W MY z NICH. Spuścizna językoznawców Uniwersytetu Warszawskiego, red. Z. Zaron, i Z. Greń. Warszawa: Wydział Polonistyki UW, 115–121.

    O Projekcie

    Zapoznaj się ze szczegółami stojącymi za projektem “Przewodnik po gramatyce polskiej”.

    Czytaj więcej
    Indeks terminów

    Sprawdź aktualny indeks terminów Przewodnika po gramatyce polskiej

    Czytaj więcej