Jolanta Rokoszowa
1. Biogram
Jolanta z Tłustochowskich Rokoszowa urodziła się 29 marca 1944 roku w Sandomierzu, zmarła 31 marca 1997 roku w Krakowie. Po maturze w II Liceum Ogólnokształcącym im. T. Kościuszki w Sandomierzu w 1961 roku podjęła studia w zakresie filologii polskiej na UJ. Dyplom magistra uzyskała w 1966 roku na podstawie pracy „Rozwój staropolskich form przypadkowych miejscownika liczby mnogiej”, przygotowanej pod kierunkiem Witolda Taszyckiego. Po rocznym stażu w Katedrze Językoznawstwa Ogólnego i Indoeuropejskiego UJ w latach 1967–1970 pracowała w Pracowni Małego Atlasu i Słownika Gwar Polskich IBL PAN, a od 1970 do końca życia w Katedrze Językoznawstwa Ogólnego UJ. Stopień doktora uzyskała w 1978 roku na podstawie rozprawy „Kategoria strony. Studium teoretyczne” (promotorem był Adam Heinz), a stopień doktora habilitowanego w 1990 na podstawie rozprawy „Czas a język. O asymetrii reguł językowych”. Zajmowała się teorią i filozofią języka, semantyką, składnią, pragmatyką, socjolingwistyką i językiem polityki.
Była organizatorem sesji naukowej poświęconej nowomowie i współwydawcą (wraz z Wacławem Twardzikiem) materiałów z tej sesji („Nowo-mowa. Materiały z sesji naukowej poświęconej problemom współczesnego języka polskiego”; UJ, 16–17.01.1981, Londyn 1985).
Wykładała na uniwersytetach niemieckich, austriackich, szwedzkich, francuskich; przez ostatnie trzy lata życia była wykładowcą języka polskiego w Institut National des Langues et Civilisations Orientales (INALCO) w Paryżu.
J.R. była członkiem PTJ, w latach 1987–1990 członkiem zarządu PTJ, członkiem Komisji Językoznawstwa PAN w Krakowie, członkiem Komisji Kultury Języka KJ PAN, członkiem czynnym „Academiae Scientiarum et Artium Europaeae” w Salzburgu, współzałożycielką Towarzystwa Naukowego Sandomierskiego.
2. Gramatyka, semantyka
J.R. (1980, 1981) zajmowała się zagadnieniami składni predykatowo-argumentowej i teorii ról semantycznych, m.in. kategorią strony i jej wykładnikami, związkiem między stroną,
aspektem i przechodniością. Uzasadniła, iż w centrum badania kategorii passivum stoi opozycja człowiek/nie człowiek, która funduje zależności między agensem, patiensem i instrumentem, argumentami wymagającymi również charakterystyki powierzchniowej, w tym morfologicznej.
J.R. (1986) analizowała relacje między zaimkowymi wykładnikami kwantyfikacji referencyjnej (generycznej) w zdaniach analitycznych i syntetycznych z punktu widzenia struktury tematyczno-rematycznej. W rozprawie o stosunku czasu do języka, filozoficznej i językoznawczej zarazem, J.R. (1989) uznaje czas fizyczny za składnik budowy języka, manifestujący się w postaci możliwego do ustalenia, względnego następstwa faktów językowych w obrębie jednorodnych klas dystrybucyjnych w planie wyrażania i w planie treści. Asymetria reguł językowych jest według uczonej konsekwencją braku odpowiedniości między formalnymi możliwościami języka a wyrażanymi treściami.
Dwa studia J.R. (1983, 1994) poświęciła milczeniu jako kategorii pojęciowej, rozróżniając m.in. milczenie transcendentne (nie-mówienie, ciszę) i milczenie znaczące (obecne w akcie mowy). Zwróciła uwagę na związek milczenia z pauzą, na funkcje stylistyczne milczenia i jego uwarunkowania socjokulturowe. Planowała opublikowanie monografii poświęconej fenomenowi milczenia, nie zdążyła.
Pod względem metodologicznym J.R. była strukturalistką, starała się godzić synchronię z diachronią. Operowała także aparatem pojęciowym filozofii języka i semiotyki logicznej. W artykułach teoretycznych z historii językoznawstwa omówiła poglądy Jana Michała Rozwadowskiego (1991), Adama Heinza (1983), Józefa Reczka (1989).
Przełożyła na język polski „Zasady gramatyki generatywnej” Josepha Nivette’a (1976).
W środowisku akademickim była znana ze swej działalności w NSZZ „Solidarność”.
W drugim obiegu opublikowała pod pseudonimem „Wanda Roguska”, w latach 1981–1992, liczne artykuły popularyzatorskie dotyczące języka polityki, m.in. manipulacji językowej. Ich bibliografia podana jest w zbiorze „Język – czas – milczenie” (1999).
Przypisy:
-
J.R. 1976. „Struktura predykatowo-argumentowa a dystynktywne cechy semantyczne (na materiale strony biernej w języku polskim)”. Zeszyty Naukowe UJ. Prace Językoznawcze 52: 83–97.
-
J.R. 1977. „Medium a strona bierna”. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 30: 85–102.
-
J.R. 1980. „Uwagi o kategorii strony”. Studia Gramatyczne 3: 97–127.
-
J.R. 1981a. „Antropocentryzm języka i znaczenie tego faktu dla badań nad stroną”. Studia Gramatyczne 4: 127–184.
-
J.R. 1981b. „Über das Problem des Antropozentrismus in der Sprache (Ein Beitrag zur Untersuchung des Genus Verbi)”. Južnoslovenski Filolog 37: 25–54.
-
J.R. 1983a. „Ogólnojęzykoznawcze poglądy Adama Heinza”. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 40: 7–12.
-
J.R. 1983b. „Język a milczenie”. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 40: 129–137.
-
J.R. 1986a. Zum Anthropozentrismus in der Sprache. Ein Beitrag zur Untersuchung des Genus Verbi.
-
Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
-
J.R. 1986b. „Czy «żaden» to «każdy nie»?”. Język Polski 66: 242–249.
-
J.R. 1989a. Czas a język. O asymetrii reguł językowych. Kraków: Wydawnictwo UJ.
-
J.R. 1989b. „Józef Reczek (1936–1988)”. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 42: 9–13.
-
J.R. 1991. „Problemy ogólnojęzykoznawcze i filozoficzne w pracach Jana Michała Rozwadowskiego”. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 43–45: 17–27.
-
J.R. 1994. „Milczenie jako fakt językowy”. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 50: 27–47.
-
J.R. 1995. „The Problem of Synchronic Description in Language”. W Analecta Indoeuropaea Cracoviensia Joannis Safarewicz memoriae dicata, red. W. Smoczyński. Kraków: Wydawnictwo UJ, 337–348.
-
J.R., i W. Pisarek. 1996. „Prawne ramy troski o język”. W O zagrożeniach i bogactwie polszczyzny, red.
-
J. Miodek. Wrocław: Forum Kultury Słowa, 47–70.
-
J.R. 1997. „Obraz świata we współczesnych teoriach językoznawczych”. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 53: 9–14.
-
J.R. 1999. Język – czas – milczenie. Kraków: PAN. [tom zawiera przedruki najważniejszych prac J.R.
-
oraz pełny wykaz jej publikacji, 265–271]
-
Bednarczuk, L. 1997. „Jolanta Rokoszowa (1944–1997)”. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 53: 5–8.
-
Bednarczuk, L. 2000. „Jolanta Rokoszowa (1944–1997)”. W Złota Księga Wydziału Filologicznego UJ, red. J. Michalik, W. Walecki. Kraków: Wydawnictwo UJ, 779–782.
-
Bednarczuk, L. 2018. „Koncepcje językoznawcze Jolanty Rokoszowej”. W Fenomen milczenia w kulturze i języku. Materiały interdyscyplinarnego sympozjum poświęconego pamięci Profesor Jolanty Rokoszowej zorganizowanego przez Wydział I Filologiczny PAU, red. L. Bednarczuk, i M. Rokosz. Kraków: PAU, 103–107.
-
Bednarczuk, L., i M. Rokosz (red.). 2018. Fenomen milczenia w kulturze i języku. Materiały interdyscyplinarnego sympozjum poświęconego pamięci Profesor Jolanty Rokoszowej zorganizowanego przez Wydział I Filologiczny PAU. Kraków: PAU.
-
Kałkowska, A. 1997. „Jolanta Rokoszowa (29 marca 1944 – 31 marca 1997)”. Stylistyka 6: 575–578.
-
Pisarkowa, K. 1997. „Śp. Jolanta Rokoszowa (29.III.1944 – 31.III.1997)”. Język Polski 77: 246–250.
-
Rokosz, M. 1997. „«Poznałem błysk myśli swobodnej…». O Jolancie Rokoszowej 1944–1997”. Zeszyty Sandomierskie. Biuletyn Towarzystwa Naukowego Sandomierskiego 6: 58–60.
-
Rokosz, M. 2018. „O Jolancie Rokoszowej – wspomnienie”. W Fenomen milczenia w kulturze i języku. Materiały interdyscyplinarnego sympozjum poświęconego pamięci Profesor Jolanty Rokoszowej zorganizowanego przez Wydział I Filologiczny PAU, red. L. Bednarczuk, i M. Rokosz. Kraków: PAU, 109–122.
