Kazimierz Feleszko
1. Biogram
Slawista i bałkanista, urodzony w Czerniowcach na Ukrainie 18 września 1939 roku, zmarł w Warszawie 3 lipca 2001 roku. Studiował filologię słowiańską (serbochorwatystykę) na UW (pracę magisterską przygotował pod kierunkiem Z. Stiebera w 1963 roku), stopień doktora uzyskał w 1969 roku („Składnia genetiwu i wyrażeń przyimkowych w języku serbsko-chorwackim”, promotor: Z. Stieber), habilitację w 1980 roku („Funkcje form kategorii liczby w polskiej grupie imiennej”), a tytuł profesora w 2001 roku. Zatrudniony w Instytucie Słowianoznawstwa PAN (1962–1979), następnie w Instytucie Filologii Słowiańskiej UW (od 1979 roku), w latach 1992–1997 wykładał na uniwersytecie w Monachium.
Zajmował się składnią języków słowiańskich (serbsko-chorwackiego, macedońskiego i polskiego), głównie w ujęciu konfrontatywnym, oraz problematyką językowo-kulturową Śląska (1979b) i Bukowiny (2002, 2003).
Przetłumaczył wraz z Anną Wierzbicką na język polski książkę Milki Ivić „Kierunki w lingwistyce” (1975, wyd. 2).
2. Składnia języków słowiańskich
W zakresie składni przedmiotem analiz K.F. były zarówno kategorie formalne, por. składnia genetiwu, konstrukcje bezosobowe, jak i kategorie semantyczne i ich wykładniki, por. kwantyfikacja i liczba, temporalność, predykacja imienna. W swoich pracach rozwijał problemy opisu składniowo-semantycznego postawione przez J. Kuryłowicza, M. Ivić, A. Heinza, Z. Topolińską, R. Laskowskiego, A. Bogusławskiego. Stosował metody składni transformacyjnej wypracowane przez M. Ivić oraz składni semantycznej, w polskim językoznawstwie slawistycznym zapoczątkowane przez S. Karolaka i Z. Topolińską, przede wszystkim w zakresie składni predykatowo-argumentowej i grupy imiennej. Wykorzystywał także analizę dystrybucyjną do opisu funkcji semantycznych wyrażeń ze względu na ich kontekst (otoczenie).
Dorobek składniowy K.F. obejmuje pięć głównych wątków tematycznych: 1. składnię i semantykę genetiwu; 2. charakterystykę ilościową grupy imiennej; 3. temporalność; 4. konstrukcje bezosobowe; 5. zdania egzystencjalne.
Opis funkcji składniowych i semantycznych genetiwu (adnominalnego, adwerbalnego i w wyrażeniach przyimkowych) w ujęciu K.F. (1970) nawiązuje do teorii i metod analizy kategorii przypadka M. Ivić (1954) i A. Heinza (1955), a także J. Kuryłowicza (1960).
Kwantyfikację ilościową grupy imiennej rozpatrywał K.F. (1980b) w powiązaniu z kategorią wyznaczoności (Topolińska 1976). Każdemu nomen przypisana jest kategoria ilości (paradygmatyczna lub selekcyjna; K.F. 1978). Opisywał także zależność charakterystyki ilościowej od klasy semantycznej rzeczownika (K.F. 1973) oraz sposobu wyznaczania zbioru (K.F. 1978, 1981a).
Temporalność opisywał K.F. (1974) w odniesieniu do kategorii aspektu i ustaleń J. Kuryłowicza o jego czysto semantycznej funkcji (1972), za człon nienacechowany uznawał formę niedokonaną (por. Bogusławski 2003). Charakterystyka temporalna w językach południowosłowiańskich jest efektem krzyżowania się parametrów: dokonaność/niedokonaność i aoryst/ imperfectum (K.F. 1974; K.F., Koseska-Toszewa, Sawicka 1974). Analizował także stosunki temporalne w zdaniu złożonym (K.F. 1977a).
W kontekście zerowania argumentu w funkcji podmiotu rozpatrywał konstrukcje bezosobowe: zdania bezosobowe (K.F. 1967) i tzw. bezpodmiotowe (K.F. 1988), a także zdania z się (K.F. 1991). Opis struktury semantycznej takich konstrukcji pozwala na wydobycie ich odmiennych funkcji semantycznych (modalnych), np. pol. tu się śpi dobrze vs. tu się śpi, por. ‘(każdy) kto (ktokolwiek) znajdzie się w tym miejscu, może … vs. powinien …’ (K.F. 1991). Z kolei wykładnikami formalnymi zdań egzystencjalnych (K.F. 1977b, 1981b) są: pozycja nomen w rematycznej części zdania, deskrypcja nieokreślona i obecność wykładnika lokalizującego.
Opisywane zjawiska językowe K.F. ujmował w perspektywie zależności między formą (wykładnikami powierzchniowymi) a wyrażaną przez nią treścią (strukturą semantyczną).
W swoich konfrontatywnych analizach paralelnych zjawisk syntaktyczno-semantycznych stosował jako punkt odniesienia tzw. tertium comparationis (Molas 2017).
Przypisy:
-
K.F. 1967. „Zdanie bezosobowe w języku macedońskim”. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej 7: 205–217.
-
K.F. 1970. Składnia genetiwu i wyrażeń przyimkowych z genetiwem w języku serbsko-chorwackim. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
-
K.F. 1973. „Synkretyzm i analityzm kwantyfikacji w polskiej grupie imiennej”. W Liczba, ilość, miara. Materiały Konferencji Naukowej w Jadwisinie, 11–13 maja 1972, red. Z. Topolińska, i M. Grochowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 41–47.
-
K.F. 1974. „Aspekt i charakterystyka temporalna macedońskich form preterytalnych”. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej 14: 175–181.
-
K.F. 1977a. „Stosunki temporalne w macedońskim zdaniu podrzędnie złożonym”. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej 16: 217–224.
-
K.F. 1977b. „Z problematyki zdań egzystencjalnych w języku polskim i bułgarskim”. W Kategorie werbalne w języku polskim i bułgarskim (Materiały na konferencję naukową polsko-bułgarską w Warszawie 23–25.XI.1977 r.), red. J. Siatkowski. Warszawa: PAN, 9–13.
-
K.F. 1978. „Charakterystyka ilościowa grupy imiennej języku polskim. I. Policzalność – niepoliczalność przedmiotów; funkcje składniowe form liczbowych”. Studia Gramatyczne 2: 5–16.
-
K.F. 1979. „O pewnych osobliwościach składni śląskiej”. W Zbornik radova povodom 70. godišnjice života akademika Jovana Vukovića, red. B. Đurđev. Sarajevo: Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 95–102.
-
K.F. 1980a. „Charakterystyka ilościowa grupy imiennej języku polskim. II. Liczba arytmetyczna a liczba gramatyczna; nazwy zbiorowe”. Studia Gramatyczne 3: 5–18.
-
K.F. 1980b. Funkcje form kategorii liczby w polskiej grupie imiennej. Warszawa: Wydawnictwo UW.
-
K.F. 1981a. „Charakterystyka ilościowa grupy imiennej w języku polskim. III. Klasy rzeczowników a formy liczbowe wyrazów zależnych”. Studia Gramatyczne 4: 191–208.
-
K.F. 1981b. „O pewnych cechach zdań słowiańskich konstytuowanych przez tzw. czasowniki egzystencjalne”. W Budowa, semantyka i łączliwość czasowników języku polskim (Materiały sesji naukowej zorganizowanej przez Instytut Rusycystyki UW, Warszawa 29–30.X.1979 r.) (Studia z Filologii Rosyjskiej i Słowiańskiej, t. 10), red. A. Bartoszewicz, i J. Wajszczuk. Warszawa: Wydawnictwo UW, 29–31.
-
K.F. 1988. „Miejsce zdań bezpodmiotowych w opisie konfrontatywnym (Uwagi metodologiczne)”. W Problemy językoznawstwa konfrontatywnego, red. E. Smułkowa, i K. Feleszko. Warszawa: Wydawnictwo UW, 49–60.
-
K.F. 1991. „Paradygmatyka polskich i macedońskich zdań z «się / se»”. W Problemy opisu gramatycznego języków słowiańskich, red. M. Grochowski. Warszawa: IJP PAN, 51–55.
-
K.F 2002. Bukowina moja miłość. Język polski na Bukowinie karpackiej do 1945 roku, red. A. Żor, t. 1. Warszawa: IS PAN.
-
K.F. 2003. Bukowina moja miłość. Język polski na Bukowinie karpackiej do 1945 roku. Słownik, red.
-
E. Rzetelska-Feleszko, t. 2. Warszawa: IS PAN.
-
K.F., V. Koseska-Toszewa, i I. Sawicka. 1974. „Związek aspektu z temporalnością w językach połu-dniowosłowiańskich”. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej 14: 183–187.
-
K.F. 1981. Zagadnienia predykacji imiennej w językach południowo-słowiańskich. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
-
Bogusławski, A. 2003. Aspekt i negacja. Warszawa: ILS UW.
-
Heinz, A. 1955. Genetivus w indoeuropejskim systemie przypadkowym. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
-
Ivić, M. 1954. Značenja srpskohrvatskoginstrumentala i njihov razvoj. Beograd: Srpska Akademija Nauka, Institut za srpski jazyk SANU.
-
Ivić, M. 1975. Kierunki w lingwistyce, wyd. 2, tłum. K. Feleszko, i A. Wierzbicka. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
-
Kuryłowicz, J. 1960. „Le problème de classement de cas”. W Esquisses Linguistiques, red. J. Kuryłowicz. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 131–150.
-
Kuryłowicz, J. 1972. „Miejsce aspektu w systemie koniugacyjnym”. W Symbolae polonicae in honorem Stanislai Jodłowski, red. J. Zaleski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 93–98.
-
Molas, J. 2017. „Kazimierz Feleszko – od dopełniacza i liczby po (nie)spełnienie”. W MY z NICH:
-
spuścizna językoznawców Uniwersytetu Warszawskiego, red. Z. Zaron, i Z. Greń. Warszawa: BEL Studio, 73–83.
-
Topolińska, Z. 1976. „Wyznaczoność, tj. charakterystyka referencyjna grupy imiennej w tekście polskim. I. Uwagi ogólne; grupa imienna jako argument scharakteryzowany”. Polonica 2: 33–72. Topolińska, Z. 2001. „Kazimierz Feleszko”. Južnoslovenski Filolog 57: 136–138.
-
Wrocławski, K. 2001. „Kazimierz Feleszko (1939–2001)”. Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego 64: 54–56.
