Zwiększenie czcionki Zmniejszenie czcionki Zmiana kontrastu Podkreślenie linków Zmiana skali szarości Czytelne czcionki Reset ustawień WCAG

    Stanisław Karolak

    Pobierz

    [Wersja do druku]

    1.    Biogram

    Urodził się 22 lutego 1931 roku w Żyrardowie, zmarł 5 czerwca 2009 roku w Gdańsku. W latach 1950–1955 studiował rusycystykę na UW, gdzie uzyskał tytuł magistra (1955), następnie stopień doktora (1964), na podstawie rozprawy „Rekcja przyimkowa czasownika w języku rosyjskim” (publ. „Zagadnienia rekcji przyimkowej…”, 1966), i stopień doktora habilitowanego (1972), na podstawie rozprawy „Zagadnienia składni ogólnej” (1972). Tytuł profesora nadzwyczajnego otrzymał w 1978, a zwyczajnego w 1988 roku.

    W latach 1953–1972 był zatrudniony na UW, w Katedrze Języka Rosyjskiego; 1973–1991 na UŚ (zorganizował tam filologię romańską i kierował nią). Równolegle uczestniczył w pracach zespołu syntaktycznego Pracowni Budowy Gramatycznej IJP PAN nad koncepcją nowej gramatyki języka polskiego. W latach 1981–2001 kierował romanistyką w WSP im. KEN w Krakowie; był dyrektorem Instytutu Neofilologii. Był także profesorem w Université Libre de Bruxelles (1991–1996). W latach 1996–2009 pracował w Pracowni Semantyki Instytutu Slawistyki PAN w Warszawie, gdzie brał udział w międzynarodowym projekcie badawczym dotyczącym gramatyki konfrontatywnej bułgarsko-polskiej. W latach 2001–2004 pracował również w Akademii Polonijnej w Częstochowie.

    W uznaniu zasług dla rozwoju studiów romanistycznych w Polsce wyróżniony przez rząd francuski tytułem Kawalera Orderu Palm Akademickich (1991). Doktor honoris causa

    Université de Paris XIII (Paris-Nord) (1996), profesor honorowy Université Libre de Bruxelles, członek korespondent PAU. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Komisji Edukacji Narodowej.

    Od 1978 aż do śmierci członek Międzynarodowej Komisji Budowy Gramatycznej Języków Słowiańskich przy MKS, w latach 1991–2003 jej przewodniczący. Z inicjatywy S.K. została afiliowana przy tej Komisji Podkomisja Aspektologiczna, której przewodniczył. Członek Komitetu Językoznawstwa PAN, Komitetu Neofilologicznego PAN i Komisji Teorii Języka KJ PAN. Przewodniczący Rady Naukowej Instytutu Slawistyki PAN.

    Wykaz prac S.K. za lata 1955–2000 jest opublikowany w zbiorze „Od semantyki do gramatyki” (2001: 653–665).

    Uczniowie: Wiesław Banyś, Ewa Ciszewska-Jankowska, Joanna Grymel, Barbara Hlibowicka-Węglarz, Danuta Kucała, Ewa Miczka, Teresa Muryn, Małgorzata Nowakowska, Izabela Pozierak-Trybisz, Jolanta Sikorska-Golianek, Dorota Szumska, Halina Widła, Joanna Wilk-Racięska, Barbara Wydro.

    2.    Gramatyka

    S.K. teoretyk języka i metodolog językoznawstwa; slawista, rusycysta, romanista; autor wielu prac komparatystycznych słowiańskich i romańskich. Badania naukowe S.K. koncentrowały się wokół trzech kompleksów zagadnień: teorii podstawowych struktur predykatowo-argumentowych, teorii nazw i ich determinacji oraz teorii systemów aspektualno-temporalnych. Prace empiryczne S.K. dotyczyły wielu języków świata, także typologicznie odległych (m.in. węgierskiego i japońskiego).

    Był twórcą teorii gramatyki polskiej od poziomu zdania do poziomu dźwięku, od składni przez morfologię do fonologii; składnia oparta była na podstawach logiczno-semantycznych, morfologia miała podstawy semantyczno-składniowe. W tak rozumianej gramatyce nie było opozycji morfologii i składni.

    S.K. zaproponował koncepcję składni trójpoziomowej, dominującej nad morfologią

    (1972), modyfikował ją i pogłębiał przez 30 lat (2002); obejmowała ona składnię semantyczną (składnię pojęć), składnię form (strukturalną/funkcjonalną) i składnię szyku. Centrum pierwszej stanowiła składnia podstawowych struktur predykatowo-argumentowych (1984). Pojęcia dzięki swojej otwartości (niezupełności) są zdolne do kookurencji z innymi pojęciami, mogą je również implikować. Na implikacji oparta jest podstawowa zasada zależności składniowej. Nadrzędna i uniwersalna składnia semantyczna dominuje nad idiomatyczną składnią form (funkcjonalną), a ta ostatnia nad idiomatyczną składnią linearną (składnią szyku). Zadaniem składni jest ustalenie zbioru reguł formowania jednostek złożonych z jednostek prostych, co odbywa się na poziomie pojęć i znaków, w konsekwencji czego powstają struktury pojęciowe (propozycje) i struktury znakowe (wyrażenia zdaniowe, frazy). Reguły łączenia form wyrażeń w związki składniowe obejmują semantemy (związki konotacyjne) i wskaźniki syntaktyczne (związki akomodacyjne).

    S.K. poświęcił liczne prace referencji zdań i kwantyfikacji grup imiennych, w tym także semantyczno-składniowej interpretacji rodzajnika w języku francuskim, a później również  w macedońskim, bułgarskim i angielskim, w ujęciu kontrastywnym i typologicznym (1989, 1990, 1995, 1999, 2001, 2002). Do końca życia pracował nad zdarzeniową koncepcją dokonaności (S.K. 1996, 2001, 2005) i „portretami” aspektowymi kilku języków; nie zdążył dokończyć swojego dzieła z powodu choroby i śmierci (Bogusławski 2009a: 14).

    Autor hasła:

    Maciej Grochowski, Instytut Języka Polskiego PAN

    Przypisy:

    • S.K. 1963. „Pojęcie pozycji syntagmatycznej a wyodrębnianie jednostek języka”. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 22: 131–142.

    • S.K. 1965. „Przypadek a przyimek”. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 23: 143–158.

    • S.K. 1966. „Zagadnienia rekcji przyimkowej czasownika w języku rosyjskim”. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

    • S.K. 1972. Zagadnienia składni ogólnej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

    • S. K., i A. Bogusławski. 1973. Gramatyka rosyjska w ujęciu funkcjonalnym. Warszawa: Wiedza Powszechna.

    • S.K. 1977. „Z problematyki opisu wyrażeń predykatowo-argumentowych”. Studia Gramatyczne 1: 75–102.

    • S.K. 1984. „Składnia wyrażeń predykatywnych”. W Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia, red. Z. Topolińska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 11–211. S.K. 1989. L’article et la valeur du syntagme nominal. Paryż: PUF.

    • S.K. 1990. Kwantyfikacja a determinacja w językach naturalnych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

    • S.K. 1990. Gramatyka rosyjska w układzie systematycznym. Warszawa: WSiP.

    • S. K., i K. Bogacki. 1992. „Założenia gramatyki o podstawach semantycznych”. Język a Kultura 8: Podstawy metodologiczne semantyki współczesnej, red. I. Nowakowska-Kempna. Wrocław: Wiedza o Kulturze, 157–187.

    • S.K. 1993. [40 % wszystkich haseł]. W Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

    • S.K. 1993. Histoire et grammaire comparee des langues slaves. Bruksela: Presses de l’Universite Libre de Bruxelles.

    • S.K. 1995. Etudes sur l’article et la determination. Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP.

    • S.K. 1996. „O semantyce aspektu (w dwudziestą rocznicę publikacji rozprawy F. Antinucciego i L. Gebert «Semantyka aspektu czasownikowego»)”. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 52: 9–56.

    • S.K. 1998. Słownik frazeologiczny rosyjsko-polski, t. I–II. Warszawa: Energeia.

    • S.K., i M. Nowakowska. 1999. Jak stosować rodzajnik francuski, cz. I. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

    • S. K., i M. Mirkułowska. 2000. Inchoativna vidska konfiguracija vo makedonskiot jazik. Warszawa:

    • SOW.

    • S.K. 2001. „Od semantyki do gramatyki. Wybór rozpraw”. Warszawa: IS PAN.

    • S.K. 2001. „Założenia gramatyki o podstawach semantycznych”. W S.K., Od semantyki do gramatyki, Warszawa: SOW, 21–61.

    • S.K. 2002. Gramatyka kontrastywna przedimka (rodzajnika) francuskiego i angielskiego. Częstochowa:

    • Wydawnictwo Naukowe Akademii Polonijnej.

    • S.K. 2002. Podstawowe struktury składniowe języka polskiego. Warszawa: SOW.

    • S.K. 2004. Rodzajnik francuski w ujęciu funkcjonalnym, t. 1. Kraków: Collegium Columbinum.

    • S.K. 2005. Semantyka i struktura aspektu w językach naturalnych. Kielce: WSU.

    • 116 • Maciej Grochowski

    • Banyś, W., L. Bednarczuk, i K. Bogacki (red.). 1992. Études de linguistique romane et slave. Cracovie. Kraków: Wydawnictwo UJ [zbiór 60 artykułów dedykowany S.K. w 60-lecie jego urodzin]. Bednarczuk, L. 2009. „Stanisław Karolak (22.II.1931–05.VI.2009)”. Rocznik PAU 2008/2009: 254–257.

    • Bednarczuk, L. 2021. „Koncepcje składniowe naszych mistrzów”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica 16: 5–10.

    • Bogusławski, A. 2009a. „Profesor Stanisław Karolak (1931–2009)”. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 65: 11–15.

    • Bogusławski, A. 2009b. „Stanisław Karolak (1931–2009)”. Prace Filologiczne 54: 471–472.

    • Czekaj, A., i B. Śmigielska. 2009. „Autour de la notion de prédicat”. Neophilologica 21: 7–18.

    • Gebert, L. 2010. „Listy o aspekcie”. Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej 45: 119–131.

    • Grochowski, M. 2010. „Profesor Stanisław Karolak (1931–2009)”. Linguistica Copernicana 1(3): 15–19.

    • Grochowski, M. 2017. „Koncepcja składni trójpoziomowej w teorii języka Stanisława Karolaka”. W MY z NICH. Spuścizna językoznawców Uniwersytetu Warszawskiego, red. Z. Zaron, i Z. Greń. Warszawa: Wydział Polonistyki UW, 95–107.

    • Grochowski, M. 2020. „Wpływ logiki formalnej na kształtowanie się polskiej terminologii gramatycznej w drugiej połowie XX wieku”. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 76: 71–80.

    • Kiklewicz, A. 2017. „Składnia semantyczna Stanisława Karolaka w perspektywie leksykologicznej i leksykograficznej”. Prace Językoznawcze 19(2): 51–71.

    • Kiklewicz, A., i M. Korytkowska. 2017. „Kontrastywne badanie właściwości semantyczno-składniowych czasowników w perspektywie leksykograficznej”. Linguistica Copernicana 14: 111–125.

    • Kleszczowa, K., i K. Termińska. 2017. „Przekraczanie granic składni semantycznej Stanisława Karolaka”. Linguistica Copernicana 14: 23–41.

    • Nowakowska, M. 2014. „Przede wszystkim znaczenie. Teoria determinacji i aspektu Profesora Stanisława Karolaka”. W Znaki pamięci. Spuścizna językoznawców polskich drugiej połowy XX wieku, red. M. Grochowski, i Z. Zaron. Warszawa: Warszawska Drukarnia Naukowa, 39–53.

    • Papierz, M. 2015. „Inspiracje Profesora Stanisława Karolaka w badaniach nad składnią porównawczą języków słowiańskich”. W Tradycja i wyzwania: metodologia badań slawistycznych XX i XXI wieku, red. H. Mieczkowska, i in. Kraków: Wydawnictwo UJ, 61–66.

    • Topolińska, Z. 2009. „Pamięci Staszka Karolaka (22.II.1931–05.VI.2009)”. Rocznik Slawistyczny 58: 7–11.

    • Żabowska, M. 2021. „Z inspiracji Louisa Hjelmsleva w gramatyce semantycznej Stanisława Karolaka: relacje glossematyczne”. W Tradycja i nowoczesność w badaniach języków słowiańskich, red. J. Kulwicka-Kamińska, i A. Moroz. Toruń: Wydawnictwo UMK, 177–192.

    O Projekcie

    Zapoznaj się ze szczegółami stojącymi za projektem “Przewodnik po gramatyce polskiej”.

    Czytaj więcej
    Indeks terminów

    Sprawdź aktualny indeks terminów Przewodnika po gramatyce polskiej

    Czytaj więcej